اشرافیت یهود و دولت افرائیم

 آغاز و پایان بنی اسرائیل(3)

جایگزینی بت پرستی کنعانی با یکتاپرستی موسوی طبعاً نمی توانست در میان بنی اسرائیل بی پژواک باشد و خاندان یوسف، به رهبری یربعام و مادرش، در رأس این اعتراض جای داشت. مادر یربعام، به نام صروعه، ظاهراً بیوه زنی محترم و متنفذ در میان بنی اسرائیل بود زیرا نام او در روایات "عهد عتیق" به ثبت رسیده است.(1) و طبق همین روایات، پس از شورش فوق، سلیمان فرمان ریاست یربعام را بر "خاندان یوسف"صادر کرد.(2) این اقدام، قاعدتاً برای ساکت کردن یربعام بود، ولی ماجرا پایان نیافت. پیامبری به نام اخیاء شیلونی با یربعام دیدار کرد و پیام خداوند را به او ابلاغ نمود که به دلیل گروش سلیمان به بت پرستی ریاست ده قبیله بنی اسرائیل را به او سپرده است.(3)
پس اخیا... به یربعام گفت... یهوه خدای اسرائیل چنین می گوید اینک من مملکت را از دست سلیمان پاره می کنم و ده سبط به تو می دهم... چون ایشان مرا ترک کردند و عشتورت، خدای صیدونیان، و کموش، خدای موآب، و ملکوم، خدای بنی عمون، را سجده کردند و در طریق های من سلوک ننمودند.(4)
بدینسان، با مرگ سلیمان، شورش خاندان یوسف با اجتماع بزرگان اسباط ده گانه بنی اسرائیل در شهر شکیم(5) آغاز شد:
و رحبعام[پسر سلیمان و شاه یهود] به شکیم رفت زیرا که تمامی اسرائیل به شکیم آمدند تا او را پادشاه بسازند... آنگاه یربعام[رئیس خاندان یوسف] و تمامی جماعت بنی اسرائیل آمدند و به رحبعام عرض کرده گفتند: پدر تو یوغ ما را سخت ساخت اما تو الان بندگی سخت و یوغ سنگینی را که پدرت بر ما نهاد سبک ساز و تو را خدمت خواهیم نمود...[رحبعام]گفت: پدرم یوغ شما را سنگین ساخت اما من یوغ شما را زیاده خواهم گردانید. پدرم شما را به تازیانه ها تنبیه می نمود اما من شما را به عقرب ها تنبیه خواهم کرد.(6)
تجمع سران قبایل در شکیم بیانگر آن است که اینان مرکزیت بیت المقدس را، که اینک کانون بت پرستی انگاشته می شد، به رسمیت نمی شناختند. و چنین بود که سرزمین بنی اسرائیل به دو دولت تقسیم شد: دولت افرائیم و دولت یهود.
و چون تمامی اسرائیل دیدند که پادشاه ایشان را اجابت نکرد، آنگاه قوم پادشاه را جواب داده گفتند ما را در داوود چه حصه است... ای اسرائیل به خیمه های خود بروید و اینک این داوود به خانه خود متوجه باش... پس اسرائیل تا به امروز بر خاندان داوود عاصی شدند... [و یربعام را] بر تمام اسرائیل پادشاه ساختند و غیر از سبط یهودا، فقط، کسی خاندان داوود را پیروی نکرد.(7)
در پی این ماجرا، "خاندان یوسف" دولت اسباط ده گانه بنی اسرائیل را بنیان نهاد و یربعام به عنوان نخستین شاه دولت افرائیم(928-907) به قدرت رسید.
از این پس، دولت یهود در سرزمین جنوبی- که به قبیله یهود و بخش کوچکی از آن، مجاور با سرزمین افرائیم، به قبیله بنیامین تعلق داشت- مستقر بود و دولت افرائیم در سرزمین پهناور شمالی. دولت افرائیم سواحلی گسترده نیز در اختیار داشت و همسایگی آن با دولت آرامی سوریه و دولت های کنعانی صور و صیدا موقعیت تجاری برجسته ای در اختیارش می نهاد؛ ولی دولت یهود به دلیل استقرار دولت فلسطین در سواحل آن به دریا دسترسی نداشت.
پس از استقلال دولت افرائیم، تا سال های طولانی، میان این دو دولت ستیز سیاسی و جنگ های نظامی خونین در جریان بود. علت این ستیزها سیاست عنادآمیز دولت یهود و "خاندان داوود"بود که خود را برگزیده "خدای اسرائیل" و "شبان بنی اسرائیل" می دانستند و برای خویش حق حاکمیت بر تمامی قبایل اسرائیل را قائل بودند.(8)
در "عهد عتیق"از دولت قبایل ده گانه شمالی با نام های "اسرائیل" و "افرائیم"، هر دو، یاد شده است. نمونه های کاربرد نام "اسرائیل" را در "کتاب پادشاهان" و "کتاب تواریخ ایام"می توان یافت و کاربرد نام "افرائیم" را در "کتاب اشعیاء نبی" و "کتاب ارمیاء نبی"(9). برای نمونه، "کتاب اشعیاء نبی"استقلال قبایل ده گانه از دولت یهود را "جدا شدن افرائیم از یهودا" می خواند(10) ؛ و در جای دیگر ستیز دو دولت بنی اسرائیل را چنین توصیف می کند:" و حسد افرائیم رفع خواهد شد و دشمنان یهودا منقطع خواهند گردید. افرائیم بر یهودا حسد نخواهد برد و یهودا افرائیم را دشمنی نخواهد نمود."(11) برخی نویسندگان یهودی معاصر نیز نام دقیق دولت فوق را "مملکت افرائیم"می دانند.(12)
یعقوب در میان نوه های خویش به افرائیم بیشترین علاقه را داشت همانگونه که یوسف محبوبترین پسر او بود. از یعقوب روایت شده که سبط دو پسر یوسف، به ویژه افرائیم، قومی بزرگ را بنیان خواهند نهاد؛ و "ذریت آنها امت های بسیار خواهند گردید" تا بدانجا که بنی اسرائیل در میان خویش چنین دعا خواهند کرد" خدا تو را مثل افرائیم و مناسه گرداند"(13).
چنین بنظر می رسد که در گذشته دور، پیش از حل شدن سایر قبایل بنی اسرائیل در قبیله یهود، قبیله افرائیم و "خاندان یوسف" در میان بنی اسرائیل از احترام و اقتدار فراوان برخوردار بودند و رقیب اصلی یهودیان و"خاندان داوود" به شمار می رفتند.
تعمق در متن کنونی"عهد عتیق" روشن می سازد که در دوران طولانی اقتدار اشرافیت یهود بر بنی اسرائیل، به ویژه پس از پایان هویت مستقل سایر قبایل و ادغام تمامی آنان در مجموعه ای جدید به نام "قوم یهود"، حذف و اضافات فراوان در متون دینی و تاریخی بنی اسرائیل به سود یهودیان، و به ویژه بر ضد "خاندان یوسف"، صورت گرفته است. برای نمونه، "کتاب پادشاهان" و "کتاب تواریخ ایام پادشاهان" به دو گونه نامیده می شود. در یک جا از "کتاب تواریخ ایام پادشاهان اسرائیل"(14) سخن می رود و در جای دیگر همین اثر"کتاب تواریخ ایام پادشاهان یهودا"خوانده می شود.(15) روشن است که در دوران سلطه "پادشاهان یهود" متنی کهن درباره "تاریخ بنی اسرائیل"مورد بازبینی و بازسازی قرار گرفته و به تاریخ رسمی قوم یهود بدل شده است؛ هرچند برخی بقایای متون کهن در نسخه جدید بر جای مانده است. بازنویسی این تاریخ در دوران تبعید اشراف و روحانیون یهودی در بابل مورد تردید نیست.(16) همچنین روشن است که تنها متون کهن بنی اسرائیل منابع موجود نبوده است. برای نمونه، در "کتاب دوم تواریخ ایام"به منابعی چون تواریخ ناتان نبی و اخیاء شیلونی ارجاع داده می شود که در مجموعه حاضر موجود نیست.(17) به این دلیل عجیب نیست که در روایات متعلق به این دوران، بسیاری از نفرین های "خدای اسرائیل" به "بنی اسرائیل" در واقع به مملکت افرائیم، یعنی اسباط ده گانه شمالی، باز می گردد؛ زیرا در این زمان دو مفهوم "بنی اسرائیل" و "یهود" کاملاً متمایز است و به دو واحد سیاسی مستقل و متعارض اطلاق می گردد.
قاعدتاً، "خاندان یوسف"(سران قبیله افرائیم) نه تنها سلوکی دوستانه با سایر قبایل بنی اسرائیل داشت بلکه خود را پاسدار سنن موسوی در قبال بدعت های کنعانی و مصری‌"سلیمان" می دانست؛ و همین سبب شد که قبایل دیگر در زیر پرچم آن دولتی مستقل را به پا کنند و خود را از سلطه اشرافیت یهود رهایی بخشند.
دولت افرائیم تا زمان اشغال سامریه، پایتخت آن، به دست آشوری ها به مدت 208 سال(720- 928) موجودیت داشت.
تاریخ این دولت را به چهار مرحله باید تقسیم نمود:
1- دوران حکومت "خاندان یوسف". در این دوران کوتاه(928-906) دولت افرائیم با توطئه های سهمگین یهودیان مواجه است. این توطئه ها سرانجام به سقوط "خاندان یوسف" و کشتار و انهدام کامل آنان می انجامد.
2- دوران حکومت سران قبیله یساکار(906-882). در این دوران نیز رویه یهودیان در قبال دولت افرائیم به سان گذشته است.
3- دوران سلطنت خاندان عُمری(882-842). در این دوران اشرافیت یهود و افرائیم و خاندان های سلطنتی داوود و عُمری متحد و هم مشرب اند.
4-دوران پس از انقلاب ایلیاء نبی(842-720). در این دوران، بار دیگر مملکت افرائیم هدف حمله اشرافیت یهود قرار می گیرد و سرانجام با دسیسه آنان به وسیله دولت آشور منهدم می شود.
نخستین توطئه اشرافیت یهود علیه دولت افرائیم بلافاصله پس از اعلام استقلال قبایل ده گانه بنی اسرائیل آغاز می شود:
و رحبعام پادشاه ادوم را، که سردار باج گیران بود، فرستاد و تمامی اسرائیل او را سنگسار کردند که مرد. و رحبعام پادشاه تعجیل نموده، بر عرابه خود سوار شد و به اورشلیم فرار کرد.(18)
رحبعام پس از شکست این دسیسه، در بیت المقدس سپاهی عظیم از قبایل یهود و بنیامین فراهم آورد و به سرزمین قبایل شمالی تاخت؛ ولی پیامبری بنام شمعیا آنان را از جنگ با برادران خویش منع کرد و سپاه رحبعام فروپاشید.(19) معهذا، این ستیز به پایان نرسید و در تمامی دوران 17 ساله سلطنت رحبعام بر دولت یهود(928-911) میان او و دولت افرائیم جنگ بود(20). در زمان ابیام(ابیا) (21)، پسر رحبعام و شاه یهود( 911-908)، تهاجم یهودیان به دولت افرائیم اوج یافت و این سرزمین آماج کشتاری بی رحمانه قرار گرفت. این حادثه لطمات شدیدی بر پیکر قبایل ده گانه شمالی وارد ساخت و زمینه های سقوط و انهدام "خاندان یوسف" را فراهم ساخت.
... و کاهنان کرناها را نواختند و مردان یهودا بانگ بلند برآوردند... و خدا یربعام و تمامی اسرائیل را به حضور ابیا و یهودا شکست داد. و بنی اسرائیل از حضور یهودا فرار کردند... و ابیا و قوم او آنها را به صدمه عظیمی شکست دادند؛ چنانکه پانصد هزار مرد برگزیده از اسرائیل مقتول افتادند. پس بنی اسرائیل در آن وقت ذلیل شدند و بنی یهودا، چون که بر یهوه خدای پدران خود توکل نمودند قوی گردیدند... و یربعام در ایام ابیا دیگر قوت بهم نرسانید و خداوند او را زد که مرد.(22)
از این پس، در "عهد عتیق"روایتی متناقض با آنچه گذشت آغاز می شود. آشکارا ما با دو متن سروکار داریم؛ اولی کهن تر به نظر می رسد و دومی باید اضافات پسین یهودیان باشد. چنانکه دیدیم، آئین پرستش "گوساله طلایی" به وسیله یهودیان آغاز شد ولی از این پس آن را به افرائیمیان نسبت می دهند. در چرخشی عجیب، قبایل ده گانه شمالی سخت شیفته بت خانه اورشلیم معرفی می شوند تا بدانجا که یربعام از سفر آنان به پایتخت دولت یهود به هراس می افتد و خود بت خانه هایی به پا می کند. در این روایت جدید، شاه یهود فرمانروا و "آقای"مشروع تمامی بنی اسرائیل است و یربعام حکمرانی غاصب.
و یربعام در دل خود فکر کرد که حال سلطنت به خاندان داوود خواهد برگشت. اگر این قوم به جهت گذرانیدن قربانی ها به خانه خداوند به اورشلیم بروند، همانا دل این قوم به آقای خویش، رحبعام پادشاه یهودا، خواهد برگشت و مرا به قتل رسانیده نزد رحبعام، پادشاه یهودا، خواهند برگشت. پس پادشاه مشورت نموده، دو گوساله طلا ساخت و به ایشان گفت برای شما رفتن به اورشلیم زحمت است، هان ای اسرائیل خدایان تو که ترا از زمین مصر برآوردند. و یکی را در بیت ئیل گذاشت و دیگری را در دان قرار داد. و این امر باعث گناه شد.(23)
کمی بعد، چرخش دوم صورت می گیرد. اینک یهودیان منادیان یکتاپرستی موسوی اند و مبلغان خود را به سرزمین افرائیم می فرستند تا آنان را از بت پرستی منع کنند.(24) در این روایت جدید، گناه بنی اسرائیل تنها شورش بر "خاندان داوود"نیست؛ اخراج کاهنان هارونی و گروه روحانیون حرفه ای لاوی نیز هست. یهودیان چنین رجز می خوانند:
ای یربعام و تمامی اسرائیل مرا گوش گیرید. آیا شما نمی دانید که یهوه، خدای اسرائیل، سلطنت اسرائیل را به داوود و پسرانش با عهد تمکین تا به ابد داده است؟ و یربعام بن نبط، بنده سلیمان بن داوود، برخاست و بر مولای خود عصیان ورزید... شما الان گمان می برید که با سلطنت خداوند که در دست پسران داوود است مقابله توانید نمود؟ شما گروه عظیمی می باشید و گوساله های طلا، که یربعام برای شما به جای خدایان ساخته است، با شما می باشد. آیا شما کهنه خداوند را از بنی هارون و لاویان را نیز اخراج ننمودید؟... اما ما، یهوه خدای ماست و او را ترک نکرده ایم و کاهنان از پسران هارون خداوند را خدمت می کنند و لاویان در کار خود مشغول اند... اینک با ما خدا رئیس است و کاهنان او با کرناهای بلندآواز هستند تا به ضد شما بنوازند.(25)
طبق این روایت جدید، یربعام منشاء تمامی گناهان پسین بنی اسرائیل است(26) و "خاندان یوسف" و اسباط ده گانه بنی اسرائیل مورد غضب هولناک و نفرین بی رحمانه و نابخشودنی"خدای اسرائیل"اند.
از یربعام هر مرد را و هر محبوس و آزاد را که در اسرائیل باشد منقطع می سازم و تمامی خاندان یربعام را دور می اندازم چنانکه سرگین را بالکل دور می اندازند. هر که از یربعام در شهر بمیرد سگان بخورند و هر که در صحرا بمیرد مرغان هوا بخورند... و خداوند اسرائیل را خواهد زد مثل نی که در آب متحرک شود و ریشه اسرائیل را از این زمین نیکو که به پدران ایشان داده بود خواهند کند.(27)
عجیب است که این خدای سختگیر با قبیله یهود سلوکی تسامح آمیز دارد و خشم او بر یهودیان به سان پدری است که از فرزند خاطی خود می رنجد. این نفرین هولناک به قبایل ده گانه شمالی و "خاندان یوسف" درست در زمانی است که "خاندان داوود" و یهودیان "بیش از هر آنچه پدران ایشان کرده بودند" شرارت می ورزند و علاوه بر بت پرستی، همجنس گرایی نیز در میان شان رواجی گسترده یافته است.
و الواط نیز در زمین بودند و موافق رجاسات امت هایی که خداوند از حضور بنی اسرائیل اخراج نموده بود عمل می نمودند.(28)
معهذا، یهودیان و "خاندان داوود" همچنان عزیز دردانه "خدای اسرائیل"اند.
در تداوم این سنت کهن، تاریخ نگاری جدید یهود نیز نسبت به حوادث فوق برخوردی گزینشی و جانبدارانه دارد.(29) برای نمونه، دایره المعارف یهود خروج اخیا، پیامبر شیلونی، را به ضدیت او با سیاست "تسامح آمیز سلیمان در قبال ادیان بیگانه" نسبت می دهد(30). به عبارت دیگر، سلیمان پادشاهی" لیبرال" ترسیم می شود و اخیاء شیلونی پیامبری" بنیادگرا!" حال آنکه سخن اخیا بر سر "تسامح" نیست؛ بر سر جایگزینی سنن موسوی با "بعل پرستی"فنیقی در عهد سلیمان است. همین مأخذ، یربعام را به عنوان احیاء گر آئین "پرستش گوساله طلایی" در بنی اسرائیل مطرح می کند به همراه درج تصویری که در سده دوازدهم میلادی به وسیله یهودیان اسپانیا کشیده شده و یربعام و قومش را در حال پرستش "گوساله طلایی" نشان می دهد.(31) این شیوه نگرش به روشنی بیانگر آن است که یهودیت جدید به شکلی آگاهانه خود را تنها و تنها وارث سنن قبیله یهودا می داند نه تمامی بنی اسرائیل.
کمی پس از درگذشت یربعام، یکی از سران قبیله یساکار(از قبایل بنی اسرائیل) به نام بعشا(32) علیه حکومت "خاندان یوسف"شورید، تمامی آنان را قتل عام کرد و خود به عنوان شاه قبایل ده گانه شمالی بنی اسرائیل(906-883) قدرت را به دست گرفت.(33) این پایان کار"خاندان یوسف" است و از این پس نشانی از ایشان در اساطیر یهودی نمی یابیم.
به رغم نابودی" خاندان یوسف"، ستیز دولت یهود بر ضد دولت افرائیم تداوم دارد. در این زمان آسا(34)، پسر ابیام، شاه یهود(908-867) است و در تمامی دوران سلطنت او میان دولت های یهود و افرائیم، چون گذشته، جنگ و ستیز در جریان است.(35) نفرت یهودیان از قبایل ده گانه شمالی و دولت افرائیم تا بدان حد است که به خیانتی بزرگ علیه سنن یگانگی قبایل بنی اسرائیل دست می زنند و دولت دمشق را بر آنان می شورانند.
آسا تمامی طلا و نقره موجود در خزائن" معبد سلیمان" و کاخ خویش را نزد بن حدد اول، شاه آرامی دمشق، می فرستد و از او می خواهد که پیمان دوستی خود را با دولت افرائیم بگسلد و به این سرزمین حمله برد. بدینسان، تهاجم همزمان آرامی ها از شرق و کشور، در هر دو جبهه، به تصرف آرامی ها و یهودیان درمی آید.(36) مدتی بعد، نفرین "خدای اسرائیل" دامان خاندان بعشا را نیز می گیرد؛ در حوالی سال 882 یکی از سرداران دولت افرائیم به نام زمری(37) ‌می شورد و با قتل عام خاندان بعشا زمام قدرت را به دست می گیرد.(38) این شورش در زمانی است که دولت افرائیم در جنگ با فلسطینیان است. با رسیدن خبر شورش زمری به جبهه های جنگ، سران قبایل ده گانه یکی از سرداران خود به نام عُمری را به عنوان شاه جدید دولت افرائیم برمی گزینند و پس از یک دوران کوتاه جنگ داخلی سرانجام عُمری به سلطنت می رسد.(39) این سرآغاز سلطنت "خاندان عُمری" در سرزمین قبایل ده گانه شمالی بنی اسرائیل است.
حکومت "بیت عمری"(40) (خاندان عمری) نقطه عطفی در سرگذشت دولت افرائیم است و "تاریخ علمی" بنی اسرائیل، یعنی تاریخی که مبتنی بر داده های باستان شناسی نه روایات اساطیری باشد، از این دوران آغاز می شود.(41) در این میان به ویژه بقایای شهر سامریه، پایتخت خاندان عمری، حائز اهمیت است. این آثار، و کشفیات مشابه در سرزمین جنوبی(دولت یهود)، بیانگر رواج آئین های بت پرستی مشابه با کنعانی ها (فنیقی ها) در سراسر منطقه ای است که مأوای قبایل بنی اسرائیل به شمار می رود.(42)
طبق روایات"عهد عتیق"، در این دوران، ساختار قبیله ای مملکت افرائیم دستخوش تحولی اساسی شد و یک اشرافیت سلطنتی مقتدر، مشابه دولت یهود، در قبایل شمالی شکل گرفت؛ و آنان نیز به تأثیر از فنیقی ها به احداث معابد"بعل" و پرستش "گوساله طلایی" پرداختند. این تحول از زمان سلطنت عمری(882-871) و با تأسیس شهر سامریه آغاز شد. عمری تپه سامری را، در خاک قبیله اشیر، از فردی به نام سامر(شمر) (43) خرید و در آن شهر سامریه(شمرون) (44) را بنا نهاد.(45) از این پس، سامریه پایتخت دولت افرائیم، از مراکز مهم تجاری منطقه و کانون سیاسی پرتکاپویی است که با شهرهای فنیقی صور و صیدا برابری می کند. این فرایند، در زمان سلطنت اخاب(اهب) (46) پسر عُمری و شاه افرائیم(871-852)، اوج خود رسید. اخاب دختر شاه صیدا، به نام ایزابل(47)، را به زنی گرفت و "معبد بعل" را در شهر سامریه برافراشت.(48)
دوران اخاب با سلطنت یهوشافاط(867-849) (49)، پسر آسا، در سرزمین یهود مقارن است. در زمان یهوشافاط(یهوشاپات) و اخاب، دو دولت افرائیم و یهود برای نخستین بار متحد شدند و رابطه ای نزدیک میان دو خاندان سلطنتی بنی اسرائیل آغاز شد. یهوشافاط به سامریه رفت و دختر اخاب و ایزابل را برای پسر خود، یهورام(50)، به زنی گرفت. این دختر عتلیا(عطلیه) (51) نام دارد.
پیوند خاندان های سلطنتی افرائیم و یهود با تحولاتی جدی در منطقه مقارن است. این دورانی است که امپراتوری مهاجم آشور از زمان آشور نصیرپال دوم(52) (884-859) و پسرش شلمنصر سوم(53) (859-824) تهاجمی سخت و خونین را در شرق و غرب مرزهای خود آغاز کرده است؛ و در برابر این خطر بزرگ است که اتحادی میان دولت های شرق مدیترانه سر می گیرد. در کاوش های باستان شناسی لوحی استوانه ای از شلمنصر سوم به دست آمده که در آن از " اتحاد دوازده شاه هیتی [سوریه] و ساحل دریا" به رهبری بن حدد، شاه آرامی دمشق، سخن رفته است. نام سران این دولت ها در کتیبه فوق مندرج است؛ یکی از آنان" اخاب اسرائیلی" است و دیگری" جندب عرب". بقیه شاهان دولت- شهرهای فنیقی اند و مصر.(54)
این نخستین بار است که نام شاهی از بنی اسرائیل، و نیز نام شاهی از عرب، در کتیبه ای به دست آمده است. آنچه در این میان حائز اهمیت است عدم درج نام شاه یهود است. در این زمان، طبق روایات" عهد عتیق"، دولت یهود با دولت افرائیم، و با دولت های فنیقی صور و صیدا، پیوندی استوار داشت و قطعاً جزیی از این اتحادیه سیاسی - نظامی بود. عدم درج نام شاه یهود می تواند بیانگر کم اهمیتی این دولت باشد؛ و محتملاً در نزد آشوری ها دولت یهود بخشی از اتباع اخاب، شاه افرائیم، به شمار می رفته است. این با تصویری که " تاریخ پادشاهان یهود" از شکوه و عظمت این دولت در عهد یهوشافاط به دست می دهد تمایز چشمگیر دارد. (55) اخاب، شاه افرائیم، نیز در مقابل بن حدد، شاه آرامی سوریه، قدرتی درجه دو به شمار می رفت و زمانی که مورد تهدید قرار می گرفت او را " آقایم" و " پادشاه " خطاب می کرد:
و بن حدد پادشاه آرام... سامریه را محاصره کرد و با آن جنگ نمود. و رسولان نزد اخاب... فرستاده وی را گفت نقره تو و طلای تو از آن من است و زنان و پسران مقبول تو از آن من اند. و پادشاه اسرائیل در جواب گفت ای آقایم، پادشاه، موافق کلام تو، من و هر چه داریم از آن تو هستیم.(56).
در این دوران، که داده های باستان شناسی نیز مؤید آن است، قبایل بنی اسرائیل به دلیل پیوندهای سیاسی و نظامی و تجاری گسترده با دولت های صور و صیدا از فرهنگ و آئین دینی فنیقی ها تأثیر گسترده و عمیق گرفتند. ازدواج اخاب، شاه افرائیم، با ایزابل دختر شاه صیدا، و ازدواج یهورام، شاه یهود(849-841)، با عتلیا، دختر ایزابل، در اشاعه این فرهنگ نقش اساسی داشت. این مادر و دختر از این پس نشان خود را بر سراسر تاریخ یهود بر جای می نهند.
کسی نبود مانند اخاب که خویشتن را برای به جا آوردن آنچه در نظر خداوند بد است فروخت و زنش ایزابل او را اغوا نمود. و در پیروی بت ها رجاسات بسیار می نمود.(57)
در دولت یهود نیز وضع به همین گونه است:
و[یهورام] به طریق پادشاهان اسرائیل، به طوری که خاندان اخاب رفتار می کردند سلوک نمود؛ زیرا که دختر اخاب زن او بود. و آنچه در نظر خداوند ناپسند بود به عمل آورد... و او نیز مکان های بلند در کوه های یهودا ساخت و ساکنان اورشلیم را به زنا کردن تحریض نمود[و] یهودا را گمراه ساخت.(58)

پی نوشت ها :

1.کتاب اول پادشاهان، 11/ 26-27.
2.همان مأخذ، 28/11.
3.همان مأخذ، 31/11؛ 15/12.
4.همان مأخذ، 11/ 29-33.
5.Shechem
6.همان مأخذ، 12/ 1-14.
7.همان مأخذ، 12/ 16-20.
8.Ben-Sasson, ibid, p.111
9.بنگرید به: کتاب اشعیاء نبی، 5/7، 8، 9، 17؛ کتاب ارمیاء نبی، 18/31، 20.
10.کتاب اشعیاء نبی، 17/7.
11.همان مأخذ، 13/11.
12. امنون نتصر، پادیاوند، لوس آنجلس: مزدا، 1996، ج1، ص 7.
13.سفر پیدایش، 78/48
14.کتاب اول پادشاهان، 31/15.
15.کتاب دوم پادشاهان، 28/23.
16.ibid, p.164
17.کتاب دوم تواریخ ایام، 29/9؛ 15/12؛ 22/13.
18.کتاب اول پادشاهان، 18/12.
19.همان مأخذ، 12/ 21-24.
20.همان مأخذ، 30/14.
21.Abijam(Abijah)
22.کتاب دوم تواریخ ایام، 13/ 14-20.
23.کتاب اول پادشاهان، 12/ 26-30.
24.بنگرید به: کتاب اول پادشاهان، باب13.
25.کتاب دوم تواریخ ایام، 13/ 4-12.
26.کتاب اول پادشاهان، 52/22.
27.همان مأخذ، 14/ 10-15.
28.همان مأخذ، 14/ 22-24.
29.از جمله بنگرید به: Ben-Sasson, ibid, pp.110-138.
30.Judaica, vol.2, p.459.
31.ibid, vol.9, pp.1372-1373.
32.Baasha
33.کتاب اول پادشاهان، 15/ 27-29.
34.Asa
35.همان مأخذ، 32/15.
36.کتاب اول پادشاهان، 15/ 18-20؛ کتاب دوم تواریخ ایام، باب 16.
37.Zimri
38.کتاب اول پادشاهان، 16/ 9-13.
39.همان مأخذ، 16/ 16-23.
40.Bet Omri
41.روشن نیست عمری به کدام قبیله بنی اسرائیل تعلق دارد. قطعاً از "خاندان یوسف"، یعنی سران قبایل افرائیم و مناسه، نیست؛ زیرا پیشتر خبر قتل عام و انهدام کامل این خاندان را شنیده ایم.
42.بنگرید به: Judaica, vol.3, pp.305-306
43.Shemer
44.Samaria(Shomron)
45.همان مأخذ، 24/16.
46.Ahab
47.Jezebel
48.همان مأخذ، 16/ 31-33.
قران کریم سرآغاز آئین پرستش "گوساله طلایی" در بنی اسرائیل را از فردی به نام "سامری"می داند؛ زمانی که موسی برای دریافت وحی به کوه طور رفت، سامری از غیبت او بهره جست و این بت جدید را ساخت. نام "سامری" سه بار در قرآن آمده است.(طه، 85، 87، 95) در "عهد عتیق"(سفر خروج) این ماجرا به هارون، برادر موسی، نسبت داده شده است.
49.Jehoshapat
50.Jehoram
51.Athaliah
در روایات "عهد عتیق" عتلیا خواهر اخاب نیز خوانده شده است.
52.Ashurnasirpal
53.Shalmaneser
54.Ben-Sasson, ibid, p.121
55."و یهوشافاط دولت و حشمت عظیمی داشت."(کتاب دوم تواریخ ایام، 1/18؛ و نیز بنگرید به باب 17).
56.کتاب اول پادشاهان، 20/ 1-4.
57.همان مأخذ، 21/ 25-26.
58.کتاب دوم تواریخ ایام، 21/ 6-11.

منبع مقاله :
شهبازی، عبدالله؛ (1377)، زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ دوم 1390